Voor iedereen die in het dagelijks leven met anderen te maken heeft…
Néé! Niet alleen die die typetjes! Ook al heeft het enneagram de grootste bekendheid gekregen als model waarin negen karaktertypen worden geduid. De werkelijke betekenis van het enneagram is volkomen anders. Dat verschillende karakters met behulp van het enneagram verkaard kunnen worden, is overigens wel volkomen in overeenstemming met de bruikbaarheid van dit symbool. Kort door de bocht: het enneagram is een symbolische weergave van de innerlijke werking van een geheel. Dat kan ieder geheel zijn. De volledige definitie van het enneagram is:
“Het symbool in de vrom van een cirkel verdeeld in negen delen met de negen op een bepaalde wijze getrokken verbindingslijnen tussen de punten, brengt de vereniging van de wet van zeven met de wet van drie tot uitdrukking”. Waarbij verder nog is vermeld dat dit symbool de innerlijke wetten van een geheel toont en een methode laat zien om tot de kennis van de wezenlijke aard van iets door te dringen door dit op zichzelf te onderzoeken. (P.D. Ouspensky – Op zoek naar het wonderbaarlijke)
Als ik dit tijdens een cursus vertel, zie ik doorgaans een wat glazige blik bij mijn publiek. “Klinkt indrukwekkend, maar wat heb ik er aan? Wat kan ik met een wet van drie en een wet van zeven en wat heeft dat met mijn dagelijkse leven te maken?” Ongetwijfeld zal ik zelf ook wat glazig gekeken hebben, toen ik het voor het eerst las. Opgetogen omdat ik de oorspronkelijke betekenis gevonden had en tegelijkertijd verward omdat ik er verder weinig mee kon. Tegelijkertijd was het een omslagpunt in mijn zoeken naar “wat beweegt mensen”. Vaag drong door dat dit symbool de relatie aangaf tussen massa en energie, tussen mens als fenomeen en mens in beweging. Wat een mens nu is en wat een mens zou kunnen worden… Een mens is immers een geheel, net als de aarde een geheel is, of het zonnestelsel of al het mogelijk menselijk gedrag of… eigenlijk ieder object dat bestaat.
Het lijkt even vreemd om een mens te vergelijken met een brood. Of om een brood te vergelijken met de ontwikkeling en implementatie van een IT-systeem. Tot je in de gaten krijgt dat het ‘frame’ achter alle manifestaties identiek is. Slechts de specificaties veranderen. Kennis van dit framewerk is bijzonder nuttig bij het doorgronden of begrijpen van de werking van ‘hoe iets zou behoren te werken’. “Behoren”, in de zin van ‘met de minst mogelijke inspanning’.
Het procesmodel
Deze toepassing van het enneagram in een procesmodel, laat het gehele traject zien van idee (inspiratie) tot en met het genieten van het resultaat en weer tot rust komen. Verdeeld in negen fasen, waarbij iedere fase een relatie heeft met twee andere fasen, is het een eenvoudige checklist om te onderzoeken of er in iedere fase wel gebeurt wat nuttig en nodig is, waardoor het proces ‘als vanzelf’ doorloopt naar realisatie.
Dit procesmodel blijft de meest belangrijke toepassing van het enneagram. Kennis en begrip van de verschillende fasen in het proces geeft direct inzicht in iedere andere toepassing van het enneagram. Oftewel: hoe beter je begrijpt hoe brood werkt, des te gemakkelijker ga je met anderen om.
Als model van karaktertypering
Hier ontbreekt het fundamentele verschil tussen de het karakter van de wet van drie en van de wet van zeven. Aan de andere kant is deze toepassing van het enneagram wel bijzonder nuttig ommeer zicht te krijgen op ‘hoe je zelf in elkaar zit’ en ‘hoe anderen in elkaar zitten’. Vrijwel iedereen die kennis maakt met deze karaktertypering is van mening dat als ze dit eerder hadden geweten, hun leven en relaties een stuk eenvoudiger was geweest.
Onderscheidend van het enneagram als model van karaktertypering ten opzichte van alle andere modellen, is dat de koppeling tussen karakter (iemands ‘zijn’) en proces (iemands ‘doen’), vrij eenvoudig te maken is. Hierdoor ontstaat een bijzondere wisselwerking dat meer kennis en begrip van de ene toepassing onmiddellijk leidt tot meer inzicht in alle andere toepassingen.
Tegelijkertijd is de populariteit van de toepassing als karaktertypering, tevens de grootste bedreiging voor de gangbare betekenis die aan het enneagram wordt gegeven. Mensen die een lezing of cursus over ‘het enneagram’ hebben gevolgd, menen al snel ‘het enneagram te kennen’, waardoor ze de meer fundamentele betekenis missen. Dit niet in de laatste plaats doordat er in de afgelopen decennia nogal wat (al dan niet gecertificeerde), ‘enneagram-specialisten’ zijn bijgekomen.
Het enneagram als verkoopcirkel
Een dirivaat dat ik als eerste ontwikkelde als combinatie tussen het model van karaktertypering en het procesmodel, was de toepassing als ‘verkoopcirkel’ – zullen we het dan maar rond maken? Verkoop blijft immers een fascinerend proces, waar we dagelijks mee te maken hebben. Niet alleen door reclames en aanbiedingen van mensen die ons iets willen verkopen, maar vooral ook met de ‘verkoop’ wat je zelf zoal doet (of nalaat).
Het enneagram als model van één mens
Ieder mens is op zich ook weer een onmiskenbaar geheel. Het enneagram is hier een gedetailleerde kaart van de binnenwereld. Dat we over gedachten, een lichaam en gevoel beschikken, vraagt weinig bewijs. Net zo min als het gegeven dat deze drie maar zelden samenwerken, waardoor we terwijl we het ene doen in gedachten ergens anders zijn. Fysieke, mentale en emotionele sensaties zijn voor de meesten nog wel te onderscheiden. Deze drie hebben ieder weer een eigen intelligentie, waarbij de mix verantwoordelijk is voor iemands competenties en talenten.
Waar het model van karaktertypering en het procesmodel meer op de buitenwereld gericht zijn, geeft het enneagram als model van één mens een eerste verkenning en ordening van wat zich in de binnenwereld afspeel. Het is het begin van zelfonderzoek en zelfobservatie, wat in eerste instantie leidt tot een verbetering van de samenwerking tussen deze drie ‘breinen’.
Het enneagram als kosmisch model
Dat we op aarde zijn, is helder. Maar wat is de postitie van deze planeet in het geheel van de schepping? Deze toepassing heeft vooral betrekking op een meer diepgaande kennis van zichzelf dan wat de gemiddelde mens nodig heeft om naar eigen tevredenheid te kunnen functioneren. Belangrijk ten aanzien van de overige toepassingen is dat hieruit wel een duidelijke hierarchie blijkt van ‘wetten’. Vergelijkbaar met een militaire hierarchie, waarbij de soldaat te maken heeft met de meeste wetten en beperkingen, de sergeant iets minder, de luitenant weer iets minder, en zo voort. “Bevrijding” is een belangrijk thema in iedere religie en filosofie. Het is niet ondenkbaar dat in dit model een belangrijke sleutel te vinden is.
